| 
  • If you are citizen of an European Union member nation, you may not use this service unless you are at least 16 years old.

  • You already know Dokkio is an AI-powered assistant to organize & manage your digital files & messages. Very soon, Dokkio will support Outlook as well as One Drive. Check it out today!

View
 

Thuklai Sangthu Pawlkhat -

Page history last edited by khaipi 15 years, 1 month ago

source : Sizangnet@yahoogroups.com

 

 

Basic Education High School, Thuklai

 

Khamtung ngam bup, Kumpi High School, Thuklai sia amasa bel,1947 kum  in hong ki pia  hi.Thuklai sia Khua no khat  hi aa, Tedim, Falam, Haka te,Khuapi hi zaw aa, High School  nga tu kilawm zaw hi napi, a bang hang Thuklai in  Kumpi High  School nga phit bel, thei ziam ci-in tu dong ma a tel ngawl om lai hi.

Sizang mi te sia , a taangh tawng pan in, pilna sin nopna na nei hi.Kawlpi ah pai suk in, Toung-OO khua Bhudist te Phonegyi pa, U Pa Nya, man in Khuasak khua ah lai hil sak hi. Hang Kip zong Kawl Phonegyi sang ah lai sin ngei hi. Mangkang Kumpi te ukna ki dei ngawl a hi ciang, Fort White a Myo Oke seam  U Tun Win sia kisuam lum na, a lam pui Unau thum, Pu Khai Kam, PuKhup Pau,leh Pu Mang Pum sia Kawl ngam sung ah thong ki taak sak hi.

Pu Mang Pum, Yangon Jail a thong tak pui Kawl mi, Pho Maung in Kawl Lai at dan,sim dan te, hil a hi ciang hong thiam mama  hi.Thong pan a pusua ciang Khuasak , a inn ah, Sizang patang te,tangval te Kawllai aat dan , nitak sim in hil hi.Tua hun lai-in LAI a ci sia kihe ngei ngawl pawl khat om lai a hi ciang,Pasal te in um ngawl hi.

Pu Mang Pum in, tang val, laisim thei khat, a kong ngal a paisak  aa, pasal temun a” Bang sawl nuam nu ziam” Ci in dong hi.Pasal khatin, “ Tui hai khat , la sak in” ci a sawl ci .Tua a kong ngal a om tang val pa sia sam a ciang Pu Mang Pum in “ Tui hai khat hong la tan “ci a ki aat laisia tang val pa lak hi.Tang val pa zong, Tuikuang pan tui hai khat suak a ciang heak kik a.tui hai Pu Mang Pum pia ci. Ta sia ciang Lai ih ci sia, a bang, ci  le, a thupi dan sia ,pasal te in tel seseam a, lai sin  nuam hon ci hi.

1899 kum ciang, a nuai a Sizang pasal te in, Tedim Vuandok pa kung ah pai in, Sang inn khat a dei na thu leh,Kawl lai hiltu,  Laihil Saya khat a dei na thu son hi.

               (1)  Pu Kam Lian       -------Khuasak

               (2)  Pu Mang Lun       ------Khuasak

               (3)  Pu Thuam Pau     ------Khuasak

               (4)  Pu Vum Lam       ____Thuklai

               (5)  Pu Vum Ngin       ____BuanMan

Tedim Vuandok pa vaihawm na tawh, Minbu khua pan, Asho Chin te Saya Tun Aung hong pai in, tha khat in Rupee 60 taw ki saap a hi hang,thu tatuam te hang in kicia sak kik hi.

1900 kum inHaka khua ah Sanginn kihong a hihang sang patang tu om ngawl a hiciang ki khaak kik hi .1902 Kum ciang Tedim ah Sang kihong a hi hang sang patang 3 bek  pha  a hi ciang,Tonzang khua ah kikhin kikhi.

1904 kum ciang, Khuasak khua ah Saya Shwezan in  sang  hong aa, mihing 36 hong ka paihi. Tanli aman ciang, Tedim ah sang hong zomh to uh hi.Mikang Kumpi te in, Kawlai heak tu oai ngawl a hiciang,1924 kum pan Kawllai ki sin nawn ngawl aa, Mang lai bek ki sin hi. Zolai sang inn te ah, Zolai bek ki sin hi.Sang ki kaa hihang Kawl lai simthei ngawl at thei ngawl hi.

A nuai a Sizang , Sang Saya teng lam pui in, Tedim ah pai to aa, Zolai sang inn ah , Kawl lai sin na tu in ngen hi.

         (1) Rev. Za Khup----------------  Thuklai   

         (2) Saya Thang Mang----------  Thuklai

         (3) Saya Thang Ngin------------  Thuklai

         (4) Saya Tun Ngin----------------  Khaw Sak

         (5) Saya Tuang Khaw Mang----Thuklai.  

         

Tedim khua Vuandok pa N.B. Naylor tung ah Kawl lai sin na tu seaulua a piakciang, Vuandok pa sia,a thin uk mama in a seaulua mal tham pai bek dom ngawl in, Saya Tuang Khaw Mang sia tha luk thong sung ah khum hi.

Ngalpi ni, ma in  Khamtung ah Midle School thum om hi. Haka sia sang patang omngawl ahiciang Tanli-in kikhiam aa, Tedim sia Tan luk in khiam suk hi.. Falam bek ah Middle School om hi.Falam pan Tan Sali a onh ciang Saggaingh ah, Ukpite tate le Hausa te tate teng ka suk hi.Falam ngam, Tashon Ukpi pa Pu Van Hmung tapa Pu Siah Lwe in 1938 kum ciangin, Khamtung mi ahmasa bel, B.A. Degree hong nga hi.

Japan ngal ciang, Ngaknu tangval te, laisinh ngawl a, om a mu ciang Sizang pasal te a thin nuam ngawl in Private High School khat phuna tu in vai hawm hi. Tuathu zong, Chin Defence Arny lampui Pu Vum Khaw Hau mun ah, Japan Mang te mun a sonna tu zong kivai tha hi.Japan ngal ma in Tan 7 sin man po leh Ukpi te, tate leh Hausa te tate sia  Kawl ngam ah pil na sin in pai sak bek hi. Nikhat niciang Khamtung ukkik tu a ngai sut na hi.Nau taang te sia lai sin ih pil le, Kumpi a do kik tu zong lau hi.Pu Vum Khaw Hau in Japan Mang te tung pan, Sang in hon thei na tu thu hong nga hi.

1943 October, Japan ngal sung ma ah Khuasak khua ah, Private High School khat Sizang te in phut hi. Lai hil Saya zong Sizang sung pan, pil na nei sa, sang ka ngei sa te in thaman la ngawl in hil hi.Tua sang sia, ngal zawk ciang  Thuklai ah ki khin hi.

Kawl ngam bup suatak na nga na tu ah, Mualtung mite a ki hel ngawl in piang thei ngawl a hiciang,Zomi Lampui te Panglong khua ah pai-aa,Pu VumKhaw Hau in lampui hi.Tua laitak Pu Vum Khaw Hau ( Nung sang ciang Ph.Dr) sia Kumpi na seam a hi ciang, “Naingan Yee sung kihel thei ngawl tu ni hi “ ci aa Falam Mangpipa sawl bang in, letmat thu sung ah ki hel ngawl hi.A hihang mual tung mite lam pui-in, Kachin pan Sama Duwa Sinwa Naung taw kihelhi.A ma te ngeal sia Deputy Councilor for the Hills People seam sak hi.

Pu Vum Khaw Hau sia,Bogyoke Aung Sann taw a kimu po ciang, Mihing pilkhat hi ci in, Aung Sann in thutam pi na dong hi..Pu Vum Khaw Hau zong,Khamtung ah sang inn ki sap na, Khamtung ah Kawl lai ki sin ngawl na, leh Thuklai khua ah, Khang no te atu ngai sut na in Private High School khat Sizang te ih a phuna thu nana sonhi.Bogyoke Aung San in Kumtampi Mikang te vawt zawk ngawl sia kei kum nih sung kong vawt saktu ci-in kam ciam pia hi.

1947 kum ciang Radio sung pan,Khamtung a tu-in High School Khat Kumpi in Thuklai khua ah ki pia hi ci in hong suak sak aa a kua ma theam po in lungdam in  lamdang ki  sa liang hi.Lampui pawl khat in, Falam, Haka, Tedim khat sasang hi ngawl aa,a banghang Thuklai in High School nga thei ziam ? ci-in  dong suut ham tang hi. Zomi College sang patang te zong lung kim ngawl hi.

Sang a kinga zawk ciang Pu Vum Khaw Hau le Pu Pau Za Kam ( Headmaster )  Rangoon ah, Director of Public Institution a seam, U Cho , B.A (Hons), B.Ed (Edin), taw va ki mu-in , “Khamtung Thuklai khua ah State High School  nong piak sia kalung uh dam mama in lungdam kong ko uh hi “ ci-in son hi.

U Cho in “ Hi sia Bogyoke Aung San a ma , mama ih deina hi. Khamtung a tu, Sang patang leh Sang inn a kicing a om, na mun ah piak tu leh 1947 February tha ah Pang Long Conference lai U Vum Khaw Hau tung a kamciam bang ma, a ki pia hi.Khamtung mundang pan,A ma te khua Tanli sang sia,Thuklai bangma , High School in khat  na tu in hong ngen zong om hi. A hi hang, Amun om ngawl, Inn om ngawl, Sangpa tang om ngawl sia kipia thei ngawl hi.Tan li sang khat sia High School a ki khan to hang a sang inn om ngawl, sang patang om ngawl tu  hi.Thuklai sia, A inn omsa, Sang patang om sa hiciang a ki pia hi “ci-in son hi.

Sizang Ukpi te Hausa te in State High School a kip tawntung na tu in nana vai hawm hi.Tua Sizang   Upa te sung ah, a nuai a teng sia hi, Thuklai sang inn nga thei na tu leh , Thuklai sang a kip na tu hong vai hawm piteng hi. Siyin Education Board ci-in upate in , Sang inn a ki sam papo vai hawm hi.

          1.U Lian Thawng, A.T.M.,----- --Chief of Khuasak.

          2.U Lam Khaw Mang, ------------Chief of Thuklai.  

          3.U Thian Pum  --------------------Chief of Buanman

          4.U Suang Hau Thang A.T.M --Chief of Lophei     

          5.U Pau Kam -----------------------Chief of Limkhai   

          6.U Mang Pum ---------------------Headman of Voklak

          7.U Mang Kho Thang------------ Circle Chairman, Limkhai

          8.U Suak Pum --------------------- Circle Chairman, Buanman

          9.U On Cin. ------------------------  Headman of Thuklai

1950 kum in Amasa bel in Pu A. Lun Pum B.A in SHS Thuklai ah Headmaster hong seam hi.Kawl ngam sua tak nga zawk bek hi aa,Kawlngam sung ki ukna tu ah Sizang mikhat zong kihel theina tu, Sizang Upate in ngai sut na nei a hiciang, Pu Lun Pum sia, Tedim ngam pan in Member of Parliament   ( MP) in a dinh na tu han thawn hi.Kumpi na seam khat sia, Naingan yee seam thei ngawl tu a hi ciang,atawp kul tu  hi..A hihang tawp napi a hun lap in, MP , kiteal na ah min pia man baw le kisumh  tu hiciang, Pu PauZa Kam ,B.A., sia  Alternate  Headmaster in  hong seam phot aa, Pu Lun Pum, MP hong kihel thei ciang, Pu Pau Za Kam B.A in seam suak hi.

Pu Lun Pum sia , Chairman Chin Affairs Council hong seam a tua zawk ciang,Kawlngam bup Leitang Vuanzi hong seam hi.1956 kum ciang, Tedim ngam sung pan, U Lun Pum le Chin National Organization pan U Mang Tung Nung kidem tu hi. A hihang, Rev. Hau Go.B.A., M.R.E, zong mekuang hong lui a hi ciang, Sukte le Sizang me kikhen thamh a hiciang, CNO pan U Mang Tung Nung in hong nga hi.Sang pa tang tawm lei ci, a hi zong, minam ki doi danhnop hang a hi zong SHS Thuklai sia, mundang veu ah hong ki khiin sak nuam hi.

Sizang Upate, Sizang Kumpi na seam te ih , han ciamna leh minam atu ngai sut na in , mun tatuam pan,kihan ciamtek aa, tu dong ciang sia, ih Sang , State HighSchool, Thuklai sia kip laihi.1947 kum Khamtung ngam bup Thuklai khua bek ah HighSchool om hi na pi ,tu in Khamtung bup ah High School 15 om zo hi.Ih sangpi kip tawntung ta hen.

Tu lai tak a ki zang , State High School building teng sia 1957 kum pawl a ki sa hi aa, Kawl ngam sum in, 5,700,000 Kyats bo hi.

Comments (0)

You don't have permission to comment on this page.